.png)
CAN NHIỆT (Can hoả vượng, Can hoả thượng viêm)
Châm cứu: Châm tả Thái xung, Hợp cốc, Rãnh hạ áp hoặc Bách hội, Hành gian, Rãnh hạ áp.
1. Chứng Mắt đỏ, họng đau, ỉa bí, co giật
BÀI THUỐC TẢ THANH HOÀN: THANH TẢ CAN HOẢ (GS Hoàng Bảo Châu –Phương thuốc cổ truyền, từ sách Tiểu nhi dược chứng trực quyết)
Thành phần: Đương quy, Long đởm thảo đều sấy vàng, Xuyên khung, Chi tử, Đại hoàng (bọc giấy ẩm để lùi), Khương hoạt, Phòng phong sấy vàng, lượng bằng nhau. Tán mịn, hoàn mật, uống 6g/lần với nước ấm hoặc nước sắc trúc diệp.
Chủ trị: Hoả uất ở can kinh. Mắt đỏ, họng đau, dễ cáu gây phiền táo ngồi nằm không yên, ỉa bí, nước tiểu đỏ, mạch hồng thực, hoặc trẻ bị cấp kinh phong, co giật do nhiệt thịnh.
Phân tích: Long đởm thảo tả hoả can đởm. Chi tử tả hoả, tăng tác dụng của Quy, Khung, Long để dưỡng huyết. Khung hành khí giải uất. Phòng, Khương khu phong. Đại tiết nhiệt, thông đại tiện.
2. Chứng Can hoả phạm vị, cạnh sườn chướng đau, nuốt chua, nôn, ợ hơi
BÀI THUỐC TẢ KIM HOÀN: THANH CAN TẢ HOẢ, GIÁNG NGHỊCH CHỈ ẨU (GS Hoàng Bảo Châu –Phương thuốc cổ truyền, từ sách Đan khê tâm pháp)
Thành phần: Hoàng liên 22g, Ngô thù dù 2-4g. Tán mịn làm bột hoặc hoàn. Mỗi lần uống 2-3g, hoặc uống thuốc thang.
Chủ trị: Can hoả phạm vị. Cạnh sườn chướng đau, bụng cồn cào nuốt nước chua, nôn, miệng đắng, thượng vị bĩ hay ợ hơi, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch huyền sác.
Phân tích: Hoàng liên tả hoả. Ngô thù ức chế tính hàn của Hoàng liên và giáng nghịch, điều hoà can vị.
Gia giảm:
- Nếu đau ở vị, nuốt chua, lại có đau ỉa lỏng do sức vận hoá yếu, hoặc nhiệt tả, nhiệt lỵ (lỵ trực trùng) thì thêm Bạch thược 10g, giảm Hoàng liên còn 19g, tăng Ngô thù thành 19g, làm hoàn;
- Nếu có thấp nhiệt lỵ, có mót rặn, ngực hoành bĩ khó chịu, thì dùng 38g Ngô thù sao cùng 75g Hoàng liên đến khi có mầu đỏ sẫm thì loại bỏ Ngô thù. Thêm Mộc hương 18g dùng hồ dấm hoàn bằng hạt ngô, mỗi lần uống 20 viên, chiêu bằng nước cơm (gọi là Đại hương liên hoàn)
3. Chứng Tăng huyết áp do can hoả vượng
BÀI THUỐC LONG ĐỞM TẢ CAN THANG GIA GIẢM (GS Hoàng Bảo Châu – Y học cổ truyền)
Thành phần: Long đởm thảo 8g, Sinh địa 14g, Hoàng cầm 12g, Chi tử 12g, Trạch tả 12g, Mộc thông 8g, Xa tiền 16g, Cam thảo 4g, Sài hồ 8g, Đương quy 8g.
4. Chứng Đau đầu, mất ngủ, chóng mặt do can phong
BÀI THUÔC THIÊN MA CÂU ĐẰNG ẨM: BÌNH CAN TỨC PHONG, THANH NHIỆT, HOẠT HUYẾT, BỔ ÍCH CAN THẬN (GS Hoàng Bảo Châu – Y học cổ truyền)
Thành phần: Thiêm ma 9g, Câu đằng cho sau 12g, Thạch quyết minh sắc trước 18g, Sơn chi 9g, Hoàng cầm 9g, Ngưu tất 12g, Đỗ trọng 9g, Ích mẫu thảo 9g, Dạ giao đằng 9g, Phục thần 9g.
Chủ trị: Can dương thiên cang, can phong nhiễu ở trên đầu. Đau đầu, mất ngủ.
Phân tích: Thiên ma, Câu đằng, Thạch quyết minh bình can, tức phong. Chi tử, Hoàng cầm thanh nhiệt tả hoả ở kinh Can. Ích mẫu hoạt huyết, lợi thuỷ. Ngưu tất dẫn huyết đi xuống, hợp với Đỗ trọng để bổ ích Can Thận. Dạ giao đằng, Phục thần để an thần, định chí.
5. Chứng Sốt cao, co giật
BÀI THUỐC LINH GIÁC CÂU ĐẰNG THANG: LƯƠNG CAN TỨC PHONG, TĂNG DỊCH THƯ CÂN (GS Hoàng Bảo Châu – Phương thuốc cổ truyền, từ sách Thông tục thương hàn luận)
Thành phần: Tang diệp 8g, Câu đằng 11g, Bạch thược 11g, Sinh cam thảo 3g, Bối mẫu 15g, Cúc hoa 11g, Linh giác 6g, Sinh địa 19g, Phục thần 11g, Trúc nhự 19g.
Chủ trị: Nhiệt thịnh ở Can kinh, nhiệt cực sinh phong. Sốt cao, không ho, phiền muộn, chân tay co giật, kinh quyết, nặng thò hôn mê, lưỡi đỏ sẫm và khô, hoặc lưỡi đen có gai, mạch Huyền và Sác.
Phân tích: Linh giác, Câu đằng lương can, tức phong, thanh nhiệt giải kinh, hợp với Tang diệp, Cúc hoa để tăng cường túc phong. Bạch thược, Sinh địa dưỡng âm, tăng dịch nhằm dưỡng can, thư cân, cùng Linh giác, Câu đằng lương Can, tức phong. Bối mẫu, Trúc nhự thanh nhiệt, hoá đờm. Phục thần bình can, ninh tâm, an thần. Cam thảo điều hoà các vị thuốc, cùng Bạch thược để thư hoãn cấp.
Gia giảm: Nếu có khí hư, kết hợp với rang cắn chặt, chân tay co, tim đập mạnh, sốt cao, mắt trợn ngược thì giữ Câu đằng, Linh giác, Cam thảo, thêm Toàn yết, Thiên ma, Nhân sâm để thanh nhiệt tức phong, ích khí giải kinh gọi là Câu đằng ẩm.
6. Chứng Viêm gan virus cấp (vàng da)
BÀI THUỐC NHÂN TRẦN CAO + TỨ LINH THANG GIA GIẢM: THANH NHIỆT TÁO THẤP, THOÁI HOÀNG LỢI NIỆU, NHUẬN TRÀNG (GS Hoàng Bảo Châu – Y học cổ truyền)
Thành phần: Nhân trần 20g, Chi tử sao 12g, Phục linh 12g, Trư linh 12g, Xa tiền tử 20g, Trạch tả 12g
