Phương thuốc tả hạ

PHƯƠNG THUỐC CÔNG BỔ KIÊM TRỊ (TRỊ TÁO BÓN)

Các phương thuốc này dùng cho người có chứng lý thực, chính khí suy mà đại tiện táo bón mà nếu không cùng thì không tả được lý thực, nếu không bổ thì chính khí càng hư.

Nếu lý thực tiện táo có khí huyết hư, âm dịch kém thường dùng Đại hoàng, Mang tiêu để công hạ và Nhân sâm, Đương quy, Sinh địa, Huyền sâm …để bổ khí huyết, dưỡng tân dịch.

1/ CHỨNG ĐẠI TIỆN BÍ KẾT, BỤNG CHƯỚNG ĐẦY CỨNG, MỆT MỎI, MỒM HỌNG KHÔ, LƯỠI ĐEN

Bài thuốc cổ phương: TÂN GIA HOÀNG LONG THANG (Sách Ôn bệnh điều biện)

Thành phần: Sinh địa 5đc, Mang tiêu 1đc, Mạch đông 5đc, Hải sâm 2 con, Sinh địa hoàng 3đc, Sinh cam thảo 2đc, Huyền sâm 5đc, Đương quy 1,5đc, Nước gừng 6 thìa.

Cách dùng: Đổ 8 bát nước, sắc còn 3 bát, dùng 1 bát, cho 5 phân nước sâm, 2 thìa gừng rồi uống. Nếu sôi bụng muốn ỉa, đợi 2-3 giờ vẫn chưa ỉa, uống bát thứ 2. Đợi 6 giờ, uống bát thứ 3. Nếu uống nước đầu đã ỉa thì thôi không uống nước thuốc còn lại. Sắc uống tiếp Ích vị thang (Sa sâm, Mạch môn, Sinh địa, Ngọc trúc, Đường phèn). Sâm nước còn thừa cho vào cùng uống.

Công dụng: Tư âm ích khí, tả kết tiết nhiệt.

Chủ trị: Nhiệt kết lý thực, khí âm không đủ. Đại tiện bí kết, bụng chướng đầy cứng, mệt mỏi thiếu khí, mồm họng khô, môi nứt, lưỡi đen, rêu đen (do nhiệt) vàng.

Phân tích: Dương minh bị ôn nhiệt, khí âm đều bị thương không thể đẩy phân ra ngoài. Đại hoàng, Mang tiêu tả nhiệt, thông đại tiện, nhuyễn kiên (làm mềm phân), nhuận táo. Sinh địa, Huyền sâm, Hải sâm, Mạch môn tư âm tăng dịch. Sâm, Thảo, Quy bổ huyết, ích khí. Chính khí sẽ đủ sức đẩy phân ra ngoài, vùa tả nhiệt ra theo, bệnh sẽ hết. Nước gừng để phòng nôn khi uống thuốc, phấn chấn vị khí.

Gia giảm: Nếu chỉ có khí huyết hư và chứng nhiệt thì thêm Chỉ thực, Hậu phác, bỏ Huyền sâm, Mạch môn, Hải sâm, nghĩa là chỉ dùng Đại thừa khí thang để công hạ và Sâm, Quy, Khương, Thảo để bổ là đủ.

2/ BỆNH ÔN Ở DƯƠNG MINH, NHIỆT KẾT ÂM SUY, ỈA KHÔNG RA

Bài thuốc cổ phương: TĂNG DỊCH THỪA KHÍ THANG (Sách Ôn bệnh điều biện)

Thành phần: Sinh địa 8đc, Mang tiêu 1,5đc, Mạch môn 8đc, Đại hoàng 3đc, Huyền sâm 1 lạng,

Cách dùng:

Công dụng: Tư âm tăng dịch, tiết nhiệt, thông đại tiện.

Chủ trị: Bệnh ôn ở dương minh, nhiệt kết âm suy. Phân bón khô, ỉa không ra.

Phân tích: Nhiệt kết ở trường vị, tân dịch bị chưng khô lại, phân cũng vón lại. “Tân dịch không đủ nên không có chỗ cho thuyền đậu” (Ngô Cúc Thông). Huyền sâm, Sinh địa, Mạch môn tư âm tăng dịch, nhuận táo hoạt trường, hợp với Đại Hoang, Mang tiêu để nhuyễn kiên, nhuận táo tiết nhiệt, thông hạ nhằm “tăng nước cho thuyền đi”.